اسانس گياه بهليمو با نام علمي Lippia citriodora از خانوادة وربناسه كاشته شده در ايران با روش تقطير با آب استخراج شد. راندمان اين عمليات 6/0 درصد بود. اسانس حاصل با استفاده از روشهاي كروماتوگرافي گازي تجزيهاي و متصل به طيف نگار جرمي و نيزز روش injection-co بررسی شد. مواد عمدة اين اسانس عبارتند از : ژرانيول، لیمونن، سینئول، نرال و نرول میباشد.
این گیاه در اصل بومی آمریکای جنوبی است و در کشورهایی مثل پرو، آرژانتین و شیلی گزارش شده. در کشور ما فراوردههای گیاه فوق به صورت گیاه خشک، تی بگ و عرقیات در بازار موجود است و مصرف میشود. از ساقههای این گیاه استیگماسترول و مونواستات، بتا آمرین و بنزوات آن جدا شده اند. طی بررسی دیگری از گیاه فوق ترکیبی به نام آکتئوزید جدا کرده اند که اثر آرامبخشی ضعیف و ضد تب از خود نشان داده است. اسانس حاصل از برگهای گیاه بهلیمو به رنگ زرد پر رنگ (مایل به نارنجی- قرمز) و با بوی مشخص و تند، به میزان 6/0 درصد بود. در اسانس گیاه بهلیمو کشت شده در ایران مواد عمده زیر شناسایی شدند:
مونوترپنوئیدها عبارتند از: ژرانیول، نرول، نرال، ژرانیال، لیمونن، 1-8 سینئول و سایر مونوترپنوئیدهای شناسایی شده در این اسانس شامل : سابینن، لینالول، نرول اکساید، آلفا- تریپنئول، 4- تریپنئول و و نریل استات هستند.
سزکوئی ترپنوئیدها عبارتند از: اسپانولنول و آلفا کورکومن از ترکیبات عمده بودند. پس از بررسي ترکیبات شیمیایی اسانس گیاه بهلیمو، 26 ماده از تركيبات موجود در اسانس آن شامل 6/94 درصد از کل مقدار اسانس شناسایی شدند. بيشترين مقدار اجزاي اين اسانس را تركيبات ترپنوئیدی تشکیل میدادند که سزکوئی ترپنوئیدها و مونوترپنوئیدها 7/12 و 3/73 درصد میباشند.
از نظر مقايسة مواد عمدة اسانس گياه بهليموي بررسي شده در ايران با نمونههاي كشورهاي ديگر، بيشترين شباهت ابتدا با نمونة فرانسوي و بعد نمونة مراكشي و بيشترين اختلاف با نمونة آرژانتینی میباشد.
گروه دانشبنیان علمآوران کاسپین با معرفی برند باریجه، در زمینه فرهنگسازی و استفاده بهینه از گیاهان دارویی فعالیت میکند. این مجموعه با ارائه پکیجهای سلامت (مانند پکیج کنترل دیابت، کبد چرب، فشار خون و موارد مشابه) و تغییر سبک زندگی جامعه، به بهبود سلامت عمومی کشور کمک مینماید. در حال حاضر، این مجموعه دانشبنیان در دانشکده و انستیتو تغذیه مستقر است و مسئولیت مرکز تحقیقات هوش مصنوعی در صنایع غذایی کشور را بر عهده دارد. همچنین، طرح ساماندهی عطاریهای سراسر کشور از سوی اتاق اصناف در دستور کار این شرکت قرار دارد. از دیگر افتخارات مجموعه، همکاری با شرکت توسعه کاربرد پرتوها در زمینه پرتودهی گاما برای گیاهان دارویی است. این شرکت با ترویج آموزش و تهیه دانشنامههای کاربردی و روان درباره فواید و روشهای استفاده از گیاهان دارویی، مأموریت خود را در راستای سلامتمحوری پیش میبرد.
روشها
برای استخراج اسانس، روش تقطیر با آب و بخار (Hydrodistillation) استفاده شد. شناسایی و تحلیل ترکیبات شیمیایی با استفاده از دستگاههای کروماتوگرافی گازی-طیفسنج جرمی (GC-MS) انجام گرفت. نمونههای برگ تازه گیاه بهلیمو از مناطق مختلف جمعآوری شدند تا تأثیر محیط رشد بر ترکیبات شیمیایی اسانس گیاه بهلیمو نیز بررسی شود.
نتایج و بحث
تحلیل GC-MS نشان داد که ترکیبات عمده اسانس بهلیمو شامل سیترال (Citral)، لیمونن (Limonene)، ژرانیال (Geranial)، نرال (Neral)، و لینالول (Linalool) است.
سیترال: ترکیبی با رایحه لیمویی قوی که خاصیت ضدمیکروبی و ضدالتهابی دارد.
لیمونن: یک مونوترپن با اثرات آنتیاکسیدانی قوی که در صنایع غذایی و دارویی بهعنوان افزودنی طبیعی استفاده میشود.
ژرانیال و نرال: ایزومرهای سیترال با خواص آرامبخش و کاربرد در محصولات آرایشی-بهداشتی.
لینالول: ترکیبی با بوی گلی ملایم که در آروماتراپی و بهبود خلقوخو کاربرد دارد.
میزان ترکیبات به عوامل محیطی مانند شرایط خاک، دما و رطوبت بستگی دارد. نمونههای برداشتشده از مناطق با اقلیم گرمتر، غلظت بالاتری از سیترال نشان دادند.
نتیجهگیری
ترکیبات شیمیایی اسانس گیاه بهلیمو فعالی با اثرات متنوع دارویی و صنعتی دارد. شناسایی این ترکیبات میتواند زمینهساز استفاده گستردهتر از این گیاه در صنایع مختلف شود. تحقیقات بیشتر برای استانداردسازی شرایط کشت و استخراج، و همچنین بررسی اثرات زیستی ترکیبات، توصیه میشود.
ترکیبات اصلی اسانس بهلیمو شامل سیترال (نرال و گرال)، لیمونن، کاریوفیلن، ژرانیول، نرول و ترپنوئیدها است. این ترکیبات باعث ایجاد بوی مطبوع و اثرات دارویی این گیاه میشوند.
سیترال مهمترین ترکیب فعال در اسانس بهلیمو است که دارای خاصیت ضدباکتریایی، ضدالتهابی و آرامبخش بوده و بهعنوان یک ماده طعمدهنده طبیعی در صنایع غذایی استفاده میشود.
بله، اسانس بهلیمو دارای خاصیت آنتیاکسیدانی، ضدالتهابی، ضدباکتریایی، آرامبخش و ضداسپاسم است و در درمان مشکلاتی مانند استرس، اضطراب، بیخوابی، سوءهاضمه و سردرد استفاده میشود.